Domates, Biber, Patlıcan

Bir zamanların meşhur şarkısıydı. Barış Manço’ya ait, eski ama eskimeyen parçalardandır. Şarkıdaki kahraman, tam ilan-ı aşk edecekken sokaktan geçen sebze satıcısının ‘Domates, Biber, Patlıcan’ diye seslenmesi durumun trajikomikliğini açığa çıkarmıştır. Neyse ki bu tür absürt sanatın bizlere getirisi çok. Çünkü; bu şarkıdaki üç sebzenin aynı anda satılmasının haklı ve bilimsel bir sebebi var.

Tarih boyunca insanlık besin ihtiyacını bitkilerden gidermiştir. İnsanoğlu doğada keşfettiği lezzetli bitkilerin tarımını yaparak kültüre aldı ve yetiştirdi. Domates, biber ve patlıcan üçlüsü de bunlardandır.

Domates, (bilimsel adıyla; Lycopersicon esculentum), biber (bilimsel adıyla; Capsicum annuum) ve patlıcan (bilimsel adıyla; Solanum melongena) aynı ailenin (Solanaceae: Patlıcangiller) türleridirler. Patates (Solanum tuberosum) da aynı ailenin üyesidir. Bu bitkilerin yetiştirilmesi, ziraati, hasadı, pazara sunumu ve dolayısıyla satışı genelde aynı zamanlarda ve ailecek olur.

Ayrıca domates, biber ve patlıcan birer meyvedir. Patates ise bir toprak altı gövdedir. Yani patates yerken patates bitkisinin gövdesini yeriz. Domates, biber ve patlıcan bitkilerinin toprak üstü ot (herb) aksamının yenilmediği, hatta Solanaceae (Patlıcangiller)’in bazı türlerinin toprak üstü (ot) aksamlarının zehirli alkaloidler içerdiği bilinmektedir. Patatesin de yeşillendiğinde (filizlendiğinde) yenilmemesinin sebebi budur. Hatta ilginçtir; güçlü bir alkaloid olan nikotini içeren tütün bitkisi (Nicotiana tabacum) da yine bu aileden yani patlıcangillerdendir.

Bitkiler barındırdıkları bu etken maddeler (ki alkaloidler ve dolayısıyla nikotin de bunlardandır) sayesinde kendilerini hastalık ve zararlılara karşı korurlar. Yani bu, bitkinin bir tür korunma stratejisidir. Doğada bazı bitkilerin bu şekilde kimi organlarının zehirli, kimi organlarının zehirsiz olduğu örnek pek çoktur. Fakat en içli-dışlı olduğumuz bu bitkiler (sebzeler) söz konusu özellikleri bakımından en iyi bilinenlerdir.

Artık sebze alırken ve yerken farklı bir gözle bakın; afiyetle ve bilinçle yiyin!

Bu yazı Muhyettin Şentürk’e aittir ve ilk olarak 3 Ekim 2017 tarihinde www.bilimoloji.com sitesinde yayımlanmıştır.

Kaynaklar:

Davis P. H. (ed.). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol 6.. Edinburgh: at the Univ Press.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

https://www.britannica.com/plant/Solanaceae

https://www.missouribotanicalgarden.org/Portals/0/Gardening/Gardening%20Help/Factsheets/VegetaVeg%20Families69.pdf

https://research.sabanciuniv.edu/33711/1/Patates_de_neymi%C5%9F.pdf

Katewa, S. S., Galav, P. K., Nag, A., Jain, A. 2008. Poisonous Plants Of The Southern Aravalli Hills Of Rajasthan.Indian Journal Of Traditional Knowledge Vol.7 (2). April 2008 pp. 269-272.