İslam Bilginlerinin Batlamyus Modeline Eleştirisi | Bilimya

Yaklaşık olarak 1500 yıl dünyadaki, evren anlayışına ev sahipliği yapmış olan Batlamyus’un evren modeline göre gezegenler, merkezdeki Dünya’nın etrafında düzgün ve dairesel şekilde dönüyorlardı. Ancak bu modele göre gezegenler, bir durağan bir tersine devinim gerçekleştiriyordu. Bu devinimler, modelde düzensizlikler çıkarıyordu. Batlamyus, buna çözüm olarak yeryüzünü evrenin merkezinden kaydırarak problemi çözmeye çalıştı. Ayrıca geliştirdiği bu modeldeki düzensizlikleri kapatabilmek için de modeline, gezegenlerin başka merkezler etrafında döndüğünü de düşünerek birbiri içine geçmiş daireler ekledi.

Batlamyus’a eleştiri

13. yüzyılda İslam bilginlerinin arasında gündeme gelen bu konu için çalışmalar başladı. Astronomi tarihçisi ve oryantalist David A. King’in belirttiğine göre dönemin büyük astronomi bilgini Nasreddin Tusi’nin, Batlamyus’un, gezegenlerin devinimine dair ortaya koyduğu model hakkında şüpheleri vardı. Tusi, kendisinin kaleme aldığı kitabı Zic-i İlhani’de Batlamyus modelini eleştiriyor ve kendi adını taşıyan Tusi Çifti yöntemi ile Batlamyus’un modelindeki dış daireler problemini çözüyordu. Ayrıca Tusi’nin öğrencisi olan Necmüddin el-Katibi’nin güneş merkezli evren modeli için bir argüman yazdığı ama daha sonradan bu modelden vazgeçtiği bilinmektedir.

Asıl model ortaya konuluyor

Bu kez sahneye İbrahim b. Eş-Şatir isimli bilginimiz çıkıyor. İbn Şatir, Nasreddin Tusi’nin çift daire prensibi yöntemini kullanarak ve gezegenler için birçok yarı çap tasarlayarak yeni bir model ortaya koymuştur. Fakat bu model üzerine sadece şerhler yapılmış olup geliştirilememiştir. 15. yüzyılda Nikolas Kopernik geliştirdiği modeli ile Batlamyus modelini ortadan kaldırıyor ve yeni bir modeli ortaya koyuyordu. Kopernik, yaptığı matematiksel işlemler sonucu merkezin asıl sahibinin Güneş olduğunu ileri sürmüştü. Kopernik, muhtemelen kaynak olarak Arap-İslam kültür çevresindeki astronomi teorilerini kullanarak yeni modeli geliştirdi. Bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin’e göre bu teori ve bilgiler Tebriz ve Meraga’dan, Trabzon ve İstanbul yoluyla Kopernik’in yaşadığı Krakow bölgesine geçtiği büyük ihtimal dahilindedir. Ayrıca 14. yüzyılda Polonyalı bazı bilginlerin eserlerinde İslam bilginlerinin bu teorilerinin yer aldığı bilinmektedir.

Kaynaklar:

Prof. Dr. Fuat Sezgin, “Tanınmayan Büyük Çağ”, Syf.75-76

https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-satir