Kelebek Etkisi ve Koronavirüs

Kelebek etkisi kaos teorisinde sık kullanılan bir fikirdir. Küçük bir olayın, gelecekte büyük bir etkisi olabileceğini anlatan bir teoridir. Başka bir deyişle, başlangıç koşullarındaki küçük değişikliklerin sonuçlarda ciddi değişikliklere yol açmasıdır. Kelebek etkisi fikri, Arjantin’de bir kelebeğin kanatlarının çırpılmasının, üç hafta sonra Teksas’ta bir kasırgaya neden olabileceği düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Kısaca her şey bir zincirin halkası misali, birbirini etkileyip tetikliyor.

Amerikalı matematikçi ve meteorolog Edward Lorenz, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde hava ve iklim tahminlerinin teorik temelinin yanı sıra, bilgisayar destekli atmosferik fizik ve meteorolojinin temelini kurmuştur. Ayrıca modern kaos teorisinin kurucusu olarak bilinir. Kaos teorisinin ana fikri, bir sürecin başlangıcındaki küçük bir farkın zaman ilerledikçe büyük bir değişiklik yapabilmesidir.

Bir kelebek bile havayı değiştirmek için yeterli rüzgar yapabildiğinden, kaotik bir sistem bazen “kelebek etkisi” olarak adlandırılır. Hiçbir bilgisayar küçük rüzgarların havayı nasıl değiştireceğini söyleyecek kadar bilgili değildir. Lorenz, sıcaklık, basınç, rüzgar hızı vb. değişiklikleri temsil eden havanın matematiksel bir modelini, bir dizi diferansiyel denklem inşa ederek kurmayı başardı.1991 yılında Kyoto Temel Bilimler Ödülü’ne layık görülen Lorenz; şu sözlerle övülmüştür: “Isaac Newton’dan bu yana, insanoğlunun doğa görüşündeki en çarpıcı değişikliklerden birini meydana getiren ve çok çeşitli temel bilimleri derinden etkileyen bir prensip”

Kelebek etkisi ve Koronavirüs etkileri

Küreselleşmiş hastalıklar ve salgınlar kelebek etkisinin benzer örnekleridir. Çin’de ortaya çıkan COVID-19 salgını: eğitim, iş, seyahat ve tüm yaşam tarzını dünya çapında etkiledi. Bu salgın, birbirine bağlı ekosistemleri, ekonomi ve sosyal sürdürülebilirliği, zincirleme olarak etkiledi. Bu salgın, halihazırda kırılgan ve hassas olan ülkelerde daha olumsuz sonuçlar yarattı. Tarama ve kontrol olanakları yetersiz olan ülkeler, gelişmiş ülkelerden daha fazla zararın eşiğinde bulunuyor.

Peki bu kelebek etkisi bakış açısıyla incelenirse Koronavirüs dünyayı nasıl etkileyecek?

Yaşlı insanlar bu virüsten çok etkilendikleri için, genel popülasyonda oldukça fazla azalma olacak.
Birçok insan sosyalleşmeye, fiziksel buluşmalar yerine internetten görüntülü görüşmelerle devam edecek.
İnsanlar ev dışında, restoranlarda yemek yerine; evlerinde, ellerinde geldiğince kendi pişirdikleri yemekleri tercih edecekler.
Daha az yaşlı insan daha fazla evin boş olmasına neden olacak ve arzın artması, konut fiyatlarının düşeceği anlamına gelecektir.
Uluslararası seyahatler riskli olacağından, yurt içi seyahatler, yurt dışı seyahatlerden daha fazla tercih edilecek.
Azalan uçuş sayısı atmosfere salınan karbon salınımını daha da azaltacaktır. Böylece atmosferde kirlilik azalacaktır.
Tüm dünyada sanayi etkileniyor. Sanayinin etkilenmesi sebebiyle de karbon salınımı azalacaktır.
Tüm dünyada virüs sebebiyle evde kalan insan sayısının artması, 9 ay içinde doğan bebeklerde büyük bir artışa neden olabilir.
İnsanlar, birçok işlerini İnternet üzerinden gerçekleştirmeye başladılar. Bu durumun kuşkusuz, çalışma uygulamaları üzerinde uzun vadeli etkileri olacaktır.
Uzun bir süre daha; okul, üniversite, ibadet yerleri ve spor etkinliklerine katılma bırakılacak.
Gıda üretimi devam edecek ancak gıda işleme ve dağıtımı ciddi şekilde etkilenebilir. Gıda fiyatları yükselecek.
Online alışveriş yükselecek
Kuryeler gönderileri drone’larla teslim edilecek.
Mağazalar boş kalacak. Birçok insan mağazalara ve kapalı – kalabalık alanlara girmemeyi tercih edecek.

Kaos kelimesi akla düzensizlik ve kargaşayı çağrıştırsa da, Kaos, düzen ve düzensizlik arasındaki geçişlerin, genellikle şaşırtıcı şekillerde ortaya çıkmasıdır. Kaos teorisi matematiğin bir parçasıdır ve çok hassas dengede olduğundan, çok küçük bir değişiklik sistemin tamamen farklı davranmasını sebep olabilir. İçinde bulunduğumuz zaman diliminde değerlendirirsek; Çin’de kanat çırpan kelebek tüm dünyada fırtınaya sebep oldu! Yerküremizde her şeyin birbirine bağlı ve birbiriyle etkileşim halinde olduğu göz önünde bulundurulduğunda, meydana gelen bu salgının ve sonucunda önüne geçilemeyen zincirleme olayların kelebek etkisiyle dünyamıza nasıl yansıdığını bizzat yaşıyoruz. Dünyamızda güzel ve faydalı etkileşimler olmasını diliyoruz!

Kaynaklar:

https://www.livescience.com/34052-unsolved-mysteries-physics.html

https://plato.stanford.edu/entries/chaos/#DefCha

https://www.nytimes.com/2008/04/17/us/17lorenz.html

https://tr.wikipedia.org/wiki/Fraktal

https://www.quora.com/