Zıkkımın Dibi | Bilimya

Bitkiler âlemi yüzyıllardır oldukça karmaşık ve ilginç özellikleriyle insanların dikkatlerini celb etmeyi başarabilmiştir. Kimi çiçekleriyle, yapraklarıyla, kokularıyla, isimleriyle, kimi ise etken maddeleriyle (özü ya da özütleriyle) insanları çekmiştir. Bunlardan biri ‘Zakkum’ bitkisi nam-ı diğer; ‘Zıkkımın Dibi’ (bilimsel adıyla Nerium oleander)’dir.

Zakkum; Apocynaceae (Zakkumgiller) ailesinden ülkemizde daha çok Batı ve Güney Anadolu’da, sulak alanlarda doğal olarak yetişen pembe çiçekli, çalı formunda zehirli bir bitkidir. Sulak alanları ve dolayısıyla suyu sevdiğinden peyzajda kültürü geniş ölçüde yapılmaktadır. Suyu sevse de yine de kuraklığa dayanıklıdır. Bu özellikleri zakkumu Akdeniz bitkisi yapıyor.

Zakkumun özellikle Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde üreme stratejisi oldukça ilginçtir. (Bu husus tarafımızdan gözlemlenmiştir.) Normalde bitkiler üreme dönemlerini çimlenip erginliğe ulaştıktan sonra ‘çiçeklenme, meyve ve tohuma geçme’ aşamalarıyla tamamlarlar. Bu süre bir ya da en fazla iki mevsim sürer. Yani bir bitkiyi (genelde) bu üç aşamada en fazla iki mevsim görebiliriz. Fakat zakkum kendine özgü üreme stratejisi ile bunu dört mevsime yaymıştır. Zakkum bitkisini Akdeniz iklimli yerlerde mutlaka; ya çiçekte ya meyvede ya da tohumda görürüz. Bu durum bitkinin hayatta kalma potansiyelini ve süs bitkisi olarak kullanma potansiyelini arttırıyor gibi görünmektedir. Ayrıca bitkinin tüylü olan tohumları rüzgârda kolayca dağılır. Bu durum zakkumun, ‘yavru’larının çimlenip yaşamlarına devam etmeleri adına, dağılmaları için gösterdiği bir yayılma mekanizmasıdır.

Akdeniz kökenli olan bu bitkiyi daha çok Türkçe adıyla kızgınlık anında söylenen; ‘Zıkkımın kökü’ ya da ‘Zıkkımın dibi’ tabiri ile bilmekteyiz. Bu tabir çok eskiye dayanmaktadır. Çünkü zakkum eski çağlarda -özellikle savaşlarda- zehir olarak kullanılmıştır. Oldukça zehirli olması özünde, özütünde ‘oleandrin’ glikozitleri içermesindendir. Tabii ‘bir canlının zehirli olması onun aynı zamanda şifalı olabileceği’ ilkesi tüm canlılarda olduğu gibi zakkumda da geçerli. Nitekim zakkumun bilhassa yaprakları ‘alçak’ dozlarda kalp kuvvetlendirici ve idrar söktürücü olarak kullanılabileceği bilinmektedir.

‘Zehir aynı zamanda şifadır’ ilkesine istinaden maalesef birçok insanın bu bitki ile acı deneyimleri ve acı sonları bulunmaktadır. Konunun uzmanı olmayan ellerde tedavi sonucunun acı olması şaşırtıcı olmasa gerek. Bu yüzden zehirli türlerin tedavide kullanımı ancak ehli olanlara bırakılması gereklidir. Bu sadece zakkum ile sınırlı olmayıp diğer tüm bitkiler ve genel olarak alternatif tıp hususunda da geçerlidir. Bilimsel desteği bulunmayan hiçbir ilaca ve bilimsel yöntemi olmayan hiçbir insana itibar edilmemesi gerekmektedir.

Bu yazı Muhyettin Şentürk’e aittir ve ilk olarak 4 Aralık 2017 tarihinde www.bilimoloji.com sitesinde yayımlanmıştır.

Kaynaklar:

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

http://tdk.org.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&kelime=z%C4%B1kk%C4%B1m%C4%B1n%20k%C3%B6k%C3%BC

Yakar, N. (2004). Renkli Türkiye Bitkileri Atlası. 2. Baskı. Büke Yayınları. İstanbul.

Yıldırımlı, Ş. 2015. Bitki Sözlüğü. Ofset Fotomat Matbaacılık, Ankara.