Bitkiler De Uyur Mu?

Dünyamız canlı çeşitliliği bakımından oldukça zengin olup sayısız yaşam formunun hayatta olduğu tek yerdir. Yeryüzünde biyokütle bakımından en büyük paya sahip canlı grubu olan bitkiler dolayısıyla bu çeşitlilik içerisinde önemli bir paya sahiptirler.

Tüm canlılar beslenme, üreme ve ölüm gibi bazı temel (ortak) özelliklere sahiptir. Doğal olarak canlı grupları özelleştikçe o canlı grubuna özgü özellikler de artmaya başlamaktadır. Örneğin hayvanlar aleminde uyku temel ihtiyaçlardandır. Onlarca yıldır yapılan bilimsel çalışmalar göstermektedir ki uyku bitkiler aleminde de mevcuttur.

Bitkiler aleminde diğer birçok özellikte olduğu gibi uyku hususunda da özelleşmeler mevcuttur. Yani evet bitkiler uyurlar hatta daha özel uyuma formlarına da sahiptirler. Bunlardan biri diğer hayvanlarda da olan (insanlar hariç, insanlarda olmayan) uykuya dair bir özelliktir ki o da mevsimsel uykudur. Yapılan çalışmalar bitkilerin de hayvanlar gibi kış ve/veya yaz uykusuna girdiğini göstermektedir. İkincisi ise günlük uykudur. Bu ise insanlar dahil tüm hayvanlarda olan uyku çeşididir. Bu uyku çeşidini de bitkilerde görmekteyiz.

Bitkiler Mevsimsel Olarak Uyurlar

Birçok bilim insanı bitkilerin uykusu üzerine çalışmalar yapmıştır. İsveçli botanikçi Linné, bitkilerin uyuduğu görüşünü ilk kez sistematik şekilde ele alan bilim insanıdır. Bu konuda yaptığı araştırmaları ve görüşlerinin yer aldığı 1755 yılında yazılmış bir kitabı dahi mevcuttur: Somnus Plantarum (Bitkilerin Uykusu).

Linné ve diğer araştırıcılar bitkilerin mevsimsel olarak uyuduğunu ortaya koymuştur. Bitkilerin kışın soğuk/kurak koşullarından korunmak amacıyla kış mevsiminde girdiği uykuya ‘hibernasyon’ adı verilmektedir. Hibernasyon hayvanlar aleminde de görülmektedir. Aynı şekilde hem bitkiler hem de hayvanlar aleminde de görülen yazın sıcak/kurak koşullarından korunmak amacıyla yaz mevsiminde girilen uykuya da ‘aestivasyon’ adı verilmektedir.

Bu uyku çeşitleri bitkilerin (ve diğer canlıların da) hayatta kalma stratejileri olarak evrimleşmişlerdir. Örneğin bitkilerde etilen hormonu ile tetiklenen ‘absisyon’ olayının gerçekleşmesi (çiçek, meyve ve özellikle yaprak dökümü) ile bir mevsimsel uykuya girilmektedir. İlk soğuklarda ağaçların yaprak dökmesi mevsimsel uykuya (burada hibernasyona) örnektir. Bitkiler bu sayede soğuğa çok maruz kaldıklarından yapraklarını döküp metabolik aktiviteleri en aza indirip kış uykusuna (hibernasyona) girmektedirler.

Bitkiler Günlük Olarak Uyurlar

Bitkilerin yalnız mevsimsel olarak değil aynı zamanda günlük olarak da uyudukları bilinmektedir. Bitkiler mevsimsel koşullara göre hareket edip buna göre mevsimsel uykuya girdiği gibi günlük koşullara göre de uyku durumuna girerler. Bu uyku durumu da çoğu canlı ile (gececil türler hariç) aynı vakitte (gün batımında) başlayıp diğer çoğu canlı ile aynı vakitte (gün doğumunda) sona ermektedir.

Örneğin bitkilerin büyük bir çoğunluğunun gün batımı ile yapraklarını kapatıp gün doğumuyla açması olayı (buna ‘niktinasti’ adı verilmektedir) bu şekilde yapılan uykuya örnektir. Aynı zamanda çiçeğe geçmiş bitkilerin çiçeklerini akşam saatlerinde büzüştürüp günün ayması ile geri açmaları şeklinde de günlük uykularını tamamlamaktadırlar. Bitkilerin günlük uykuya geçiş mekanizmaları (uyku hareketleri) ise bitkilerdeki pulvinus hücreleri ve turgor basıncı ile olduğu bilinmektedir.

Bitkiler Yaşama Uykuyla Başlar

Bitkiler çiçeklenip, meyvelenip son olarak tohum evresine geçerler, bu evrede yani yaşamlarının başlangıcında (tohum hâlinde, bitkicik hâlindeyken) ‘dormansi’ adı verilen bir başka uyku çeşidine daha girerler. Bu uyku çeşidi bitkinin (daha doğrusu bitkiciğin) çimlenmeden önce uyku hâlinde olmasıdır. Uygun çevresel koşullar (iklim) ve fizyolojik koşullar (hormonlar) hazır olduğunda bitki dormansi hâlinden çıkar (uykudan uyanır) ve çimlenir.

Kaynaklar:

Graham, L. E., Graham, J. M., Wilcox, L. W. (Çeviri Editörü: Kani Işık). 2008. Bitki Biyolojisi. Palme Yayıncılık, 2. Baskı, Ankara.

Mancuso, S., Viola, A. 2017. Bitki Zekâsı (Verde Brillante). Yeni İnsan Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul. (Çeviren: Almıla Çiftçi).

Satıl, F. 2016. Bitkiler Uyur Mu? Zafer Dergisi, Online erişim: https://www.zaferdergisi.com/makale/11476-bitkiler-uyur-mu.html, Erişim Tarihi: 08.04.2022.