Bilim Işıkları – 5: Prof. Dr. Turhan Baytop

Türkiye’de bitki bilimi, bitkilerle tedavi, eczacılık tarihi, farmasötik botanik alanlarının gelişmesine büyük katkılar sunmuş, alanında ülkemizin büyük bilim ışıklarından biri olan Prof. Dr. Turhan Baytop; botanikçi ve eczacıdır. Bir bilim insanı olarak da bu alanlarda öğretim görevlisi olarak görev yapmıştır.

Prof. Dr. Turhan Baytop (1920-2002) Farmakognozi ve Eczacılık Tarihi profesörüdür. Bir hoca olmasının yanı sıra dekanlık (beş dönem), anabilim dalı başkanlığı gibi idari görevlerde de bulunmuştur. Bir bitki bilimci ve bitki avcısı olarak da sayısız bitki toplamış ve birçok yeni bitki keşfetmiştir. Bitki kâşifi yönü ile Anadolu’yu 50 yıldan fazla gezmiş, notlar almıştır (bu notlarından ve gözlemlerinden bir kitap da çıkarmıştır: Anadolu Dağlarında 50 Yıl, Bir Bitki Avcısının Gözlemleri).

Turhan Baytop (tam adı: Ömer Turhan Baytop); 20 Haziran 1920’de İstanbul’da doğmuştur. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Eczacı Mektebi’nde okumuştur. Hakkında yazılanlara bakıldığında henüz öğrenciyken akademik kariyere karar verdiği anlaşılmaktadır. Mezun olduktan sonra Farmakognozi Kürsüsü’ne asistan olarak atanmıştır. Bu zamandan itibaren Türkiye bitkileri, tıbbi bitkiler ve eczacılık tarihi alanlarında çalışmalara başlamıştır. Çalışmalarına, eserlerine bakıldığında vefat edene dek bu alanlarda çalışmalara devam etmiştir.

Ömrü bilimle geçen Turhan Baytop; ilk bitkisini henüz öğrenci iken 1943 yılında Palandöken’de toplamıştır. 1945’te Eczacı mektebinden mezun olmuş, aynı yıl ilk makalesini (Penisilin hakkında) yayınlamıştır. 1946-1947’de askerlik görevini yerine getirmiştir. 1948’de asistan olarak atanmış ve 1949 yılında doktora tezini tamamlamıştır. Bu yıldan itibaren Anadolu gezilerine başlamıştır. 1952’de doçent olmuş, 1953’te başka bir bilim ışığı olan Prof. Dr. Asuman Baytop ile evlenmiştir. 1963’te profesör olmuştur. Sayısız ödüle layık görülmüş (aynı zamanda diğer bilim insanlarına birçok ödülün verilmesine öncülük de etmiştir) ve bir de fahri doktorası mevcuttur. 1987’de yaş haddinden dolayı emekli olmuş. Emeklilikten sonra bilimsel çalışmalara (özellikle eczacılık tarihi hakkında) devam etmiştir. 25 Haziran 2002’de İstanbul’da vefat etmiştir.

Turhan Baytop’un özel olarak Türkiye’deki tıbbi bitkilere ilgi duyduğundan Anadolu gezilerinde 11 bin civarında bitki (bu bitkilerin yaklaşık üçte biri soğanlı bitkiler) topladığı bilinmektedir. Ayrıca son yıllarına dek özel olarak ilgi duyduğu bir bitki grubu olan güllerle ayrıca ilgilenmiş, araştırmalar yapmış ve bir kitap çıkartmıştır (Türkiye’de Eski Bahçe Gülleri). Ayrıca Anadolu insanının bitkilere vermiş olduğu Türkçe isimlere de ilgi duymuş bu konuda da bir sözlük çıkarmıştır: ‘Türkçe Bitki Adları Sözlüğü’. Fakat tüm bilimsel birikimini görebileceğimiz, kendisinin en bilinen kitabı ve önemli kitabı hiç şüphesiz; ‘Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi’ adlı eseridir.

Bir botanikçi ve eczacı olmasının yanı sıra ülkemiz faunası ile de ilgilenip çalışmalar yaptığı bilinen Turhan Baytop’un 1945-2002 yılları arasında toplamda 240 yayın (bunları 23’ü kitap) yaptığı bilinmektedir.

Öğrencilik yıllarından vefatına dek bilime, bitkilere ilgisi ve araştırmaları devam etmiş bir bilim ışığı olan Prof. Dr. Turhan Baytop’un yaşam hikayesi bilim insanlarına ve özellikle botanikçiler ile eczacılara örnek teşkil etmektedir.

Şekil: Prof. Dr. Turhan Baytop (Türk Eczacılar Birliği arşivinden)

Kaynaklar:

Baytop, A. 2004. Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları. Tübitak Yayınları, 2. Basım, Ankara.

Günergün, F. 2002. Turhan Baytop (1920-2002): Araştırarak, Toplayarak, Yazarak Geçen Bir Ömür. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 4/1, pp. 1-24.

Türk Eczacılar Birliği Arşivi (E-Kütüphane), 2002. Erişim: https://e-kutuphane.teb.org.tr/arsiv.php?anabelge_no=627, Erişim Tarihi: 25.06.2023.