Bitkiler De Zeki Mi? | Bilimya

Bitkilerde yer alan birçok özelliğin onlarca yıldır keşfedilmesine rağmen hayvanlara ve hatta insanlara benzer özellikler olması dikkat çekicidir. Bu özelliklerden biri zekadır.

Bitkilerde zekâ ya da zekâya benzer bir özelliğin varlığına dair çalışmalar 19. yüzyıl bilim insanlarından beri yapılmıştır. Bu bilim insanlarından biri olan İskoç Lauder Lindsay’ın (1829- 1880, hekim ve botanikçi) 1876’da yazdığı ‘’Zihnin insanda görülen belli veçhelerinin bitkilerde de bulunduğu inancındayım’’ sözü bunu göstermektedir.

Bitkilerin eski bilimsel çalışmalardan şimdiki bilimsel çalışmalara değin; hissedebildikleri, hareket edebildikleri, uçabildikleri, üşüyebildikleri, terleyebildikleri, tepki gösterebildikleri, avlayabildikleri, avlanabildikleri, kendilerini savunabildikleri, küsebildikleri, iletişim kurabildikleri, direnebildikleri, müzik dinleyebildikleri, dans edebildikleri, uyuyabildikleri, aldatabildikleri, aldatılabildikleri (kandırılabildikleri), çığlık atabildikleri, sıkıntıdan patlayabildikleri, eğitilebildikleri, sağlak ve solak olabildikleri, hava tahmininde bulunabildikleri, jeolojik araştırmalarda kullanılabildikleri, hayvanları ve insanları kullanabildikleri ve hatta konuşabildikleri keşfedilmiştir. Bu keşiflerin her biri bitkilerde olduğu inanılamayan fakat var olduğu onlarca yıldır keşfedilen ilginç özelliklerdir. Tüm bu özellikler aslında bitkilerde ‘bitkisel bir zeka’nın olduğuna işarettir.

Bitkilerde zekâ araştırmaları ilkin bitki-ışık ilişkisi üzerine yoğunlaşmıştır. Yapılan bilimsel çalışmalar bitkilerde ışık ışınlarının kaynaklandığı yön ve kalitesi hakkında bilgileri alan ve yorumlayan fotoreseptörler gibi davranan kimyasal moleküller bulunduğunu göstermektedir. Bu moleküller ve bu ilginç özellik sayesinde bitkilerin sadece ışık ve gölgeyi ayırt etmekle kalmadığı, dalga boylarından ışığın kalitesini de ayırt edebildikleri bilinmektedir.

Sadece ışık için kazandıkları özellikler değil tüm özellikler bakımından bitkiler hayvanlardan dahi daha farklı ve daha iyi donanımlar kazanmışlardır. Örneğin hayvanların evrimsel süreçte kazandıkları donanımlar vücutlarının belli başlı noktalarına yoğunlaşmıştır. Fakat bitkilerde durum daha farklıdır; bitkiler yukarıda saydığımız bütün özellikleri tüm vücutlarına dağıtmış şekilde donanım kazanmıştır. Bitkiler bu sayede otçulların ve doğal düşmanlarının hedefi olmaktan kurtulup dünyada en baskın biyokütleye sahip canlı grubu olabilmektedirler. Bunlar da yine bitkilerde zekanın varlığına kanıt olarak gösterilebilmektedir.

Bitkilerin hayvanlarla olan iş birliği ve buna yönelik kazandıkları özellikleri bitkilerdeki zekanın bir diğer belirtisi olarak gösterilebilir. İtalyan botanikçi Federico Delpino (1833-1905) bitkilerle karıncalar arasındaki iş birliği üzerine çalışmalar yürütmüştür. Delpino ‘’mirmekofili’’ (Yunanca ‘murmex’; karınca ve ‘philos’; arkadaş kelimelerinden gelir) denilen simbiyozis (canlılarda birlikte yaşam) konusu üzerinde yoğunlaşmıştır. Delpino’nun keşfine göre bazı bitkiler karıncalara lezzetli nektarlar sunarak onları cezbetmekte ve bitkileri otçul hayvanlardan korumaktadır. Bu ‘akıllı’ birliktelik bitkilerde zekâ varlığına kanıt gösterilerek Delpino’nun Darwin ile bitkilerde zekanın varlığı üzerine yazışmalar gerçekleştirmesine sebep olmuştur.

Bitkilerdeki zekâ çalışmaları günümüze değin devam etmiş ve günümüzde de hâlen bilim insanlarının konuya ilgisi artarak devam etmektedir. Son yıllardaki çalışmalar bitkilerdeki bu özelliğin (zekanın varlığı) bitkileri; ‘prototipik akıllı organizmalar’ şeklinde tanımlanmasını sağlamıştır.

Görüldüğü üzere bitkilerde bir ‘bitkisel zekâ’nın varlığı geçmişten günümüze değin araştırılmış ve gün yüzüne çıkarılmıştır. Yine de bu konunun hâlen çalışmaya ve araştırmaya açık bir konu olduğu görülmektedir.

Kaynaklar:

Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).

Mancuso, S., Viola, A. 2017. Bitki Zekâsı (Verde Brillante). Yeni İnsan Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul. (Çeviren: Almıla Çiftçi).

Şentürk, M. 2020. Çok Yönlü Bilim İnsanları. LabMedya Dergisi, Sayı: 61, pp. 54-55. (Bilimya; Erişim: https://www.bilimya.com/cok-yonlu-bilim-insanlari.html).

Trewavas, A. 2005. Plant Intelligence. Naturwissenschaften 92, pp. 401–413.