Anadolu’nun Zenginliği-Bitkilerimiz: Meşe | Bilimya

Türkiye’deki orman varlığı topraklarımızın yüzde 28’ini kaplamaktadır. Bu ormanların yüzde 91’i doğal ormanlardır. Bu ormanların ise büyük bir çoğunluğu meşelerdir.

Meşeler, ormanlarımızın en baskın ağacı olup ormanlarımızın yüzde 29’unu kaplamaktadır.

Meşe cinsi (Quercus) dünyada yaklaşık 500 tür ile temsil edilmektedir. Ülkemizde ise 20 tür ile temsil edilmektedir. Ülkemizdeki 20 meşe türünün 4’de 1’i (5 türü) yalnız Anadolu topraklarında yayılış gösterir, yani endemiktir.

Meşe cinsinin dünyadaki en zengin merkezlerinden biri Anadolu topraklarıdır. Meşeler, Akdeniz bitki örtüsü olan makinin önemli elemanıdır.

Türkiye’de yayılışı bulunan meşeler 3 gruba ayrılmaktadır: 1) Akmeşeler, 2) Kırmızı meşeler, 3) Her dem yeşil meşeler. Türkiye’deki meşelerin büyük bir çoğunluğu Akmeşeler grubu içerisine girmektedir.

Meşe grupları içerisinde Akdeniz bitki örtüsü (maki) için en önemli meşe; her dem yeşil meşeler içerisindeki Kermes Meşesi (Quercus coccifera)’dır. Ormanlarımızın en baskın ağacı olan meşelerimizin 20 türünden en önemlisi sayılabilecek kermes meşesi Türkiye ve Ege adalarına özgüdür.

Kermes Meşesi (Quercus coccifera) tür adındaki ‘coccifera’ Kırmız böceği taşıyan anlamına gelmektedir. Kırmız böceği, kermes meşesi üzerinde yaşayan kırmızı renkli bir böcektir. Eski çağlarda kırmızı boyar maddenin bu böceklerden (dişi böceklerden) elde edildiği ve soyluların giysilerinin kırmızı renge boyanması için kullanıldığı bilinmektedir. Hatta kırmızı renk isminin bu böcekten kökenlendiği bilinmektedir. Yani kırmızı rengine ‘kırmızı’ dememizin sebebi kırmız böcekleri; dolayısıyla kermes meşeleridir.

Meşeler, kayın ağacı ile aynı aileden yani kayıngillerdendir (Fagaceae).

Meşeler, kar ve fırtınadan zarar görmeyip soğuğa dayanabilirler. Meşelerin meyvelerine ‘palamut’ veya ‘pelit’ adı verilmektedir. Bu yüzden meşeler ‘pelit ağacı’ olarak da bilinirler. Meşenin palamutları bazı türlerde 1 yılda, bazı türlerde 2 yılda olgunlaşır. Anadolu’da bazı meşe türlerinin ‘pırnal’ olarak da isimlendirildiği bilinmektedir.

Anadolu’da meşe ağacının isminden (meşe, pırnal) ya da meyvesinin isminden (palamut, pelit) kökenlenen birçok yer adının olduğu görülmektedir. Farklı şehirlere bağlı 128 farklı yer adı meşe, pırnal, pelit veya palamut kelimesinden türemiştir (Tablo 1).

Tablo 1: Meşe ağacının isminden veya meyvesinin isminden kökenlenen yer isimleri

Bu listede olmayıp eski yerleşim isimlerinde de meşe, pelit veya palamut kelimelerinden türeyen yerleşim isimlerinin olduğu kayıtlardan görülmektedir. Ayrıca Türkiye’de yukarıdaki tabloda olmayan söz konusu kelimelerden türeyen birçok sokak ve mevkii isminin de olduğu bilinmektedir.

Ülkemiz için önemli bir bitki olan meşelere bakıldığında Anadolu topraklarında yaşayan meşe türlerinin sayısı, tüm Avrupa’da yaşayan meşe türlerinin sayısından daha fazla olduğu görülmektedir. Bu yüzden Anadolu’nun zenginliği olan bu bitkileri tanımamız gerekmektedir.

Kaynaklar:

Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.

Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.

Doğan, H. 2023. Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.). Doktora Tezi, Kocaeli.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

İnal, S. 1955. Meşe (Quercus) Hakkında Etimolojik ve Tarihi Etüdler. Journal of the Faculty of Forestry İstanbul University, 5(1), pp. 100-111.

Orman Genel Müdürlüğü, 2025. Türkiye Orman Varlığı, 2020. Erişim: https://www.ogm.gov.tr/, Erişim tarihi: 24.03.2025.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2025. Erişim: https://www.tuik.gov.tr/, Erişim tarihi: 26.03.2025.

Yakupoğlu, C. 2008. Kastamonu ve Çevresinde Meyve ile İlgili Yer Adları (13-15. Yüzyıllar). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(5), pp. 420-451.