Anadolu’nun Zenginliği-Bitkilerimiz: Safran

Soğanlı bitkiler için cennet konumunda olan ülkemiz, soğanlı bitkilerin gen merkezlerinden biri olarak sayılmaktadır.

Safran; süsengiller (Iridaceae) ailesine ait soğanlı bir bitkidir. Safran bitkisi bilimsel adıyla Crocus sativus olarak geçmektedir. Tür adında geçen ‘sativus’ kelimesi ‘ekilen, yetiştirilen’ anlamına gelmektedir. Bilimsel isminden de anlaşılacağı üzere bolca yetiştiriciliği yapılan bir bitkidir.

Safran bitkisi insanlık tarihi boyunca uzun yıllar ekilip yetiştirilmiştir. Kullanımı ise Anadolu’da Hititler dönemine kadar dayanmaktadır. Safran bitkisinden elde edilen safran baharatı, tüm dünyada geniş ölçüde kullanılmaktadır. Crocus sativus (safran); gıda, boya, kozmetik ve ilaç sanayinde de kullanılmaktadır.

Safran, safran bitkisinin stigmalarından yani dişiciklerinden elde edilmektedir (Şekil 1). 150 adet safran çiçeğinden 1 gram (yaklaşık 150 bin çiçekten 1 kilo kadar) kuru safran elde edilebilmektedir. Safran, ağırlığının yüz bin katı kadar suyu sarı renge dönüştürebilme özelliğindedir.

Şekil 1. Crocus sativus stigmaları (dişicikleri)

Safran bitkisi, İspanya, Yunanistan, Hindistan, Fransa, İtalya ve İran gibi ülkelerde yetiştirilir. Türkiye’de ise Karabük ilinin Safranbolu ilçesinde geniş ölçüde üretilmektedir. Safranbolu ismini direkt bir bitkiden (safrandan) alan sayılı şehirlerimizden biridir. Safranın, Safranbolu dışında başka şehirlerimizde de (az da olsa) yetiştirildiği bilinmektedir.

İlaç endüstrisinde de geniş ölçüde kullanımı olan safranın antitoksin, antioksidan ve antikanser etkilerinin olduğu bilinmektedir. Ticareti daha çok tıbbi özellikleri ve besin amaçlı yapılmaktadır. Fakat geçmişte inşaatta bile kullanılmış bir çiçektir. Mardin’in doğusunda bulunan, bir Süryani manastırı olan Deyruzzaferan (Zaferan Manastırı) manastırının ismini binanın yapılışı sırasında harcına safran katılmasından aldığı bilinmektedir.

Crocus sativus (safran) bitkisinden elde edilen safran baharatı dünyanın en pahalı baharatı olarak bilinmektedir. Yetiştiriciliğinin zahmetli olması safranın en pahalı baharatlardan biri olmasının başlıca sebeplerindendir.

Kökeni Asya olan Crocus sativus’un (safranın) Anadolu topraklarında yüzyıllarca tarımı yapılmıştır. Ne yazık ki; yetiştiriciliği ve ticareti azalan tarım bitkilerinden biridir safran. Bu da Anadolu’nun bir zenginliği olan safranın tanıma ve tanıtma sebeplerinden yalnızca biridir.

Kaynaklar:

Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.

Erol, O., Çiftçi, A. (2018). Crocus L., Şu eserde: Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I. ve Çimen, A.Ö. (edlr.). Resimli Türkiye Florası 2: 880-926, ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları. İstanbul.

Şentürk, M. (2017). Aydın’ın Petaloid Bitkileri. Yüksek Lisans Tezi, Aydın.

Şentürk, M. (2019). Tuvalet Bitkisi. Labmedya, Sayı: 53, pp. 10. (Bilimya; Erişim: https://www.bilimya.com/ceviz-ya-da-bitlis.html).