Ayva Ya Da Balıkesir

Türküler, şarkılar, şiirler ve diğer sanat eserleri aslında bizlere kimi bitkiler hakkında azımsanmayacak derecede bilgi vermektedir. Balıkesir yöresine ait hepimizin de bildiği o ‘Ayva çiçek açmış yaz mı gelecek?’ türküsü aslında ayvanın bir yaz müjdecisi olduğunu ve bahar sonu-erken yaz döneminde de çiçeklenmeye geçtiğini destekleyen bilgiler verir. Yöreye ve rakıma göre değişiklik gösterse de meyvesinin hasadı Eylül-Ekim aylarındadır.

Ayva; (bilimsel adıyla Cydonia oblonga ) gülgillerden (bilimsel adıyla Rosaceae’den) beyaz ya da -çoğunlukla- pembe çiçekli bir ağaçtır. Evet, gülgillerden yani çeşit çeşit renk melezini yaptığımız ve kokusuna doyamadığımız gül ile aynı ailenin üyeleridirler. Hatta kayısı, alıç, böğürtlen, badem ve yenidünya da bu ailedendir. Morfolojisinden ilham alarak deyimlerimize ‘Muşmula suratlı’ tabiriyle yerleşen muşmula da bu güzel ailenin üyesi. En çok yediğimiz ve sevdiğimiz meyveler olan; çilek, elma, armut, kiraz, şeftali de keza ayva ile aynı ailenin üyeleri, yani gülgillerdendir. Bu güzel ailenin üyesi olan ayva, meyve ağacı olarak kültüre edilmeden önce yıllarca gerçekten ‘güzel’ olan pembe çiçeklerinden ötürü süs bitkisi olarak kullanılmıştır.

Literatürde ayvanın anavatanın Kafkasya ve Güneydoğu Asya olduğu geçse de, bazı kaynaklar ayvanın ‘Ayvayı yemek’ deyimi kadar Anadolulu olduğunu göstermektedir. Ayvanın (yani Cydonia oblonga’nın) bilimsel ismi Kydonia’dan gelmekte. Balıkesir’in Ayvalık ilçesinin eski isimlerinden birinin ‘Kydonia’ olduğu ve yeni ismi olan ‘Ayvalık’ isminin de vaktinde bölgede bol bulunan ayva ağaçlarından aldığı bilinmektedir. Belki de ‘Ayva çiçek açmış yaz mı gelecek?’ türküsünün Balıkesir yöresine ait olması bir rastlantı değildir.

‘Ayvayı yemek’ deyimlerimize her ne kadar kötü durumlarda kullanılmak üzere yerleşmişse de, aslında ayva yemek insana çok iyi gelmekte. Öyle ki; kurutulmuş çekirdeklerinin kabızlık çeken çocuklara iyi geldiği, meyvenin kendisinin de mide rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir. Dioscorides, meşhur kitabı ‘De Materia Medica’da da ayvanın mideye iyi geldiğini, diüretik olduğunu ve ayrıca ishali durdurmak için kullanılabileceğini not etmiştir. Yani bir başka deyişle; yüzyıllardır ‘ayvayı yemek’ iyi geldi.

Artık ayva alırken ve yerken farklı bir gözle bakın; afiyetle ayvayı yiyin!

Bu yazı Muhyettin Şentürk’e aittir ve ilk olarak 2 Kasım 2017 tarihinde www.bilimoloji.com sitesinde yayımlanmıştır.

Kaynaklar:

Eşen, B. 2008. Aydınlar Köyü Ve Çevresinin (Erdemli / Mersin) Etnobotanik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Konya.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

Karamanoğlu, K. 1976. Türkiye Bitkileri/Cilt 1. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları Sayı: 33, Ankara.

Köken, T. 2015. Ayvalık Adı Nereden Geliyor? http://www.academia.edu/17583762/Ayval%C4%B1k_Ad%C4%B1