‘Bitkiler Hisseder Mi?’ Sorusu ve Jagadish Chandra Bose | Bilimya

Çok yönlü bilim insanlarının özellikle geçmişte yaşayan bilim insanları içerisinde daha fazla olduğu görülmektedir. Bunlardan biri 1858–1937 yılları arasında yaşamış olan Jagadish Chandra Bose’dir. Bose, botanikçi ve bitki fizyoloğu olmasının yanı sıra aynı zamanda önemli bir fizikçi idi. Bazı kaynaklar onun arkeolojik çalışmalarda da yer aldığını söylemektedir.

Bose, daha çok bitkiler üzerine yaptığı çalışmalarla bilinmiştir. Özellikle de bitkilerde büyüme ve çeşitli dış uyarılara karşı tepkiler konusunda oldukça ilginç çalışmalarıyla tanınmıştır. Bu konularda detaylı çalışmalara imzasını atmış ve çeşitli bitkilerde, bir sinyalin kökten yapraklara ulaşabilmesi için saniyenin birkaç yüzde biri kadar bir sürenin yeterli olduğunu ölçmüştür.

Bose’nin çalışma yaptığı tüm bu konular ve çalışma yöntemi kendi döneminde çoğu zaman tuhaf ve tartışmalı bulunmuştur. Bose katılmış olduğu bir kongrede, canlı ve cansızlar arasındaki uçurumun genellikle inanıldığı gibi geniş ve kapanmaz olmadığını öne sürmüş ve bu tezi kongrede büyük şaşkınlık yaratmıştır. Hatta bu konuda 1902’de yazdığı bir kitabı da vardır; ‘Response in the Living and Non-Living’ (Canlı ve Cansızlarda Tepki).

Bose, ‘bitkiler hisseder mi?’ sorusunun cevabına adeta hayatına adamıştır. Bitkilerin köklerine kadar besbelli duyarlı olduklarını (hissedebildiklerini) bulmuştur. Duyarlılıklarını ölçmek adına bir takım deneysel çalışmalara da girişmiştir. Kocaman bir çam ağacını kloroformla uyuşturup kökünden sökmüş ve bu tür işlemlerde genellikle görülen ölümcül şoku ortadan kaldırarak ağacı başka bir yere dikmeyi başarmıştır. Önceden bitkilerin sınırsız çoklukta karbondioksitten hoşlandıklarının sanılmasına karşın Bose, bu gazın aşırısının onları boğabileceğini, ama sonradan -tıpkı hayvanlar gibi- oksijen verilerek diriltilebileceklerini bulmuştur.

Bose’nin 1860’larda tanık olduğu köy yaşamı, dünyayı algılayış biçimini etkilemiştir. Yıllar sonra akademik bir toplantıda şöyle demiştir: ‘’Toprağı işleyip yeryüzünü yeşilliklerle donatan kişilerden öğrendim gerçek insanlığın ne demek olduğunu. Coşkun ırmakların ve durgun göllerin derinliklerinde yaşayan garip yaratıkların öykülerini anlatan balıkçı çocuklarından öğrendim. Doğaya olan tutkumu da onlardan aldım.’’

Bize düşen ise; Jagadish Chandra Bose gibi çok yönlü bilim insanlarının hayata bakış açılarını ve özellikle hayattan çıkardıkları dersleri hayat kitabımıza kaynak olarak eklemektir.

Bu yazı Muhyettin Şentürk’e aittir ve ilk olarak 4 Mayıs 2018 tarihinde www.bilimoloji.com sitesinde yayımlanmıştır.

Kaynaklar:

Brown, C. M. 2016. Jagadish Chandra Bose and Vedantic Science. In Y. Fehige (Ed.), Science and Religion: East and West (pp.104-122).

http://www.filozof.net/Turkce/tarih/tarihi-kisilikler-sahsiyetler/40243-jagadish-chandra-bose-kimdir-hayati-eserleri-hakkinda-bilgi.html

Tompkins, P., Bird, C. 1983. The Secret Life of Plants (Bitkilerin Gizli Yaşamı). Sungur Yayınları. Araştırma-5. İstanbul. (Çeviri: Sulhi Dölek).