İmparator Sezar’ın Mantarı | Bilimya

Amanita caesarea, Amanitaceae familyasına ait, yaygın olarak Sezar mantarı olarak bilinen, yenilebilir bir mantar türüdür. Güney Avrupa ve Kuzey Afrika kökenli olmasına rağmen, Türkiye de dahil olmak üzere ılıman iklim bölgelerindeki iğne yapraklı ve yaprak döken ağaçların karışık ormanlarında yaygın olarak bulunmaktadır.

Karakteristik olarak belirgin turuncu bir şapkaya, sarı solungaçlara ve gövdeye sahiptir. Bu türün yenilebilirliği antik Roma dönemlerinden beri bilinmekte olup, dönemin imparatorları tarafından sıklıkla tüketilmiştir. Bilimsel olarak ilk kez 1772 yılında Giovanni Antonio Scopoli tarafından tanımlanan A. caesarea, günümüzde de gastronomi dünyasında önemli bir yere sahiptir.

Roma İmparatorluğu döneminde, A. caesarea türüne ait mantar, imparatorların sofralarının vazgeçilmez lezzetlerinden biri olmuştur. Bu nedenle halk arasında “Sezar’ın Mantarı” veya “İmparator Mantarı” gibi isimlerle anılmıştır. Ancak bu özel mantara erişim, genellikle imparatorlar ve soylularla sınırlıydı. Halkın bu değerli mantara ulaşması oldukça zordu. Tarihi kayıtlara göre, Roma İmparatoru Claudius ve Papa VII. Clement gibi önemli isimler, zehirli bir mantar türü olan Amanita phalloides ile Amanita caesarea’yı karıştırarak zehirlenerek hayatlarını kaybetmişlerdir.

Ülkemizde de bu değerli mantar, farklı yörelerde farklı isimlerle anılmaktadır. “İmparator Mantarı”, “Sezar Mantarı”, “Yumurta Mantarı”, “Gelincik Mantarı”, “Paşa Mantarı” ve “Padişah Mantarı” gibi isimlerle anılan Amanita caesarea, özellikle Akdeniz bölgesinde doğal olarak yetişmektedir. Bu isimler, mantarın lezzetli ve değerli olduğu algısını yansıtmaktadır.

Sezar mantarının metanol özütü ile yapılan araştırmasında, kateşin, p-kumarik asit, ferulik asit ve sinamik asit olmak üzere dört temel biyoaktif bileşen tespit edilmiştir. Bu bileşenlerin, özellikle kateşin ve ferulik asit olmak üzere, insan sağlığı için önemli potansiyel faydaları bulunmaktadır. Kateşin, güçlü bir antioksidan olarak bilinir ve vücudu zararlı serbest radikallere karşı korur. Antibakteriyel, antialerjik ve hatta bazı kanser türlerine karşı koruyucu etkileri olduğu da bilimsel çalışmalarla desteklenmektedir.

Ferulik asit ise, benzer şekilde güçlü bir antioksidandır. Vücuttaki oksidatif stresi azaltarak DNA hasarını önler ve böylece kanser gibi ciddi hastalıklara karşı koruyucu bir kalkan oluşturur. Bu bileşen, özellikle meme ve karaciğer kanserlerinde doğrudan tümör hücrelerini hedef alarak, onların çoğalmasını engelleyebilmektedir. Ayrıca, kanserojen maddelerin vücuda verdiği zararı azaltarak kanser riskini düşürebilir. P-kumarik asit ve sinamik asit gibi diğer bileşenlerin de çeşitli sağlık faydaları olduğu düşünülmektedir. Anti-trombotik, anti-inflamatuar ve vazodilatör etkileri vardır, ayrıca antiviral ve antimikrobiyal aktivitelere sahiptirler. Sinnamik asitler ise virüslere ve bakterilere karşı etkilidir.

Amanita caesarea mantarından elde edilen polisakkarit (AC-1), özel bir yapıya sahiptir. Bu yapı, 1,4-bağlı α-D-glikoz ve 1,3,6-bağlı α-D-glikoz birimlerinden oluşan bir omurgaya ve yan kollarda 1-bağlı α-D-liksoz kalıntılarından oluşmaktadır. Bu benzersiz yapı, AC-1’e güçlü antioksidan özellikler kazandırmaktadır. AC-1, serbest radikalleri etkisiz hale getirerek vücuttaki hücreleri korur. Bu sayede kanser, kalp hastalıkları ve yaşlanma gibi birçok hastalığın önlenmesinde önemli bir rol oynayabilir. AC-1, özellikle kanser ve kalp hastalıkları gibi kronik hastalıkların tedavisinde ve yaşlanma sürecini yavaşlatmada umut vaat eden bir bileşendir. Son yapılan çalışmalarda, AC-1’in hücre yenilenmesini destekleyerek cilt sağlığını iyileştirdiği ve bağışıklık sistemini güçlendirdiği tespit edilmiştir.

Sezar mantarı hem lezzetiyle hem de besin değeriyle sofralarımıza renk katan değerli bir mantardır. Ancak, zehirli türlerle karıştırılması ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceği için dikkatli olunması gerekmektedir. Bu muhteşem mantarı güvenle tüketmek için, şapkasının gençken yumurta şeklinde olup olgunlaştıkça parlak turuncu veya kırmızımsı turuncu renkte olduğunu, şapkanın altının sarı ve lamellerinin de sarı renkli olup şapkaya yapışık olmadığını bilmek önemlidir. Sarı renkli sapı ve beyaz volvası da Sezar mantarının ayırt edici özelliklerindendir. Eti beyazdır ve kesildiğinde rengi değişmez. Bu belirgin özelliklere sahip bir mantar bulduğunuzda, doğru türü topladığınızdan emin olmak için mutlaka bir mantar uzmanına danışmanız tavsiye edilir. Ancak, uzman görüşü aldıktan sonra bu lezzetli mantarın keyfini çıkarabilirsiniz. Afiyet olsun.

Şekil 1. Amanita caesarea (iNaturalist, 2024’ten alınmıştır)

Kaynaklar

1) Geeta Sharma, G. S., & Satya Kumar, S. K. (2017). Biodiversity among Amanita sp. İn the forests of Ranikhet, Uttarakhand, India.

2) Doğan, H. H., & Akbaş, G. (2013). Biological activity and fatty acid composition of Caesar’s mushroom. Pharmaceutical biology, 51(7), 863-871.

3) Zhu, Y., Ding, X., Wang, M., Hou, Y., Hou, W., & Yue, C. (2016). Structure and antioxidant activity of a novel polysaccharide derived from Amanita caesarea. Molecular medicine reports, 14(4), 3947-3954.

4) Karadeniz, M., Bakır, T. K., & Ünal, S. (2024). Investigation of the Phenolic Contents and Antioxidant Activities of Some Natural Edible Mushroom Species. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 26(1), 7-12.

5) iNaturalist contributors, iNaturalist (2024). iNaturalist Research-grade Observations. iNaturalist.org. Occurrence dataset https://doi.org/10.15468/ab3s5x accessed via GBIF.org on 2024-10-18. https://www.gbif.org/occurrence/4417093042; Occurrence dataset https://doi.org/10.15468/ab3s5x accessed via GBIF.org on 2024-10-18. https://www.gbif.org/occurrence/4952968412.