İşçi Maymunların Hakları ve Hindistan Cevizi

İnsan türü yeryüzünde var olduğu ilk zamanlardan beri hayvanları ve bitkileri lehine kullanagelmiştir. İnsanlar bitkileri gıda amaçlı tüketmeyi özellikle tarımsal hayata geçince daha sistemli hâle getirmiştir. İnsan türü olarak yeryüzünde onlarca alan tarlalar ekmiş bu tarlaları sürmek için (ve tarımın diğer alanlarında) sanayi devrimine dek yoğun olarak hayvanları kullanmışızdır. Öyle ki günümüzde teknolojinin gelişmesine rağmen hâlâ da hayvanları aktif olarak tarımda kullanan insan yerleşimleri bulunmaktadır.

İnek, at, eşek, katır ve buna benzer binek hayvanların evcilleştirip ‘tarım işçisi’ olarak yoğun bir şekilde kullanıldığını bilmekteyiz. Ama daha az bilinen bir tarım işçiliği var ki günümüzde hâlen revaçta olan bir uygulamadır: Hindistan cevizi hasadında makak maymunlarının kullanılması.

30 metreye kadar boylanabilen ve meyveleri bitkinin yalnız ucunda çıkan bir palmiye türü olan Hindistan cevizinin (Cocos nucifera) tropiklerde doğal yayılışı bulunmaktadır. Hindistan cevizi bilimsel ismini 16. yüzyılda, ‘maymun yüzü’ anlamına gelen ‘coco’ kelimesinden almıştır. Hindistan cevizinin tabanında üç adet koyu halka bulunmaktadır ve bu halkaların maymunun yüzüne benzetilmesinden dolayı bu ismi almıştır.

Türkçe ceviz olarak bilinse de cevizle akrabalığı olmayan bir bitkidir. Tohumları/meyveleri iri ve yağlıdır. Bu meyvelerin farklı sektörlerde kullanım alanı bulunmaktadır.

Hindistan cevizi meyveleri ağır ve yerden 20-30 metre yukarıda geliştiğinden hasadı zor bir bitkidir. Yüzyıllardır hasatta çoğunlukla maymunlar kullanılır. Günbegün teknolojik gelişmeleri yaşadığımız günümüze dek hâlâ tropik bölgelerde Hindistan cevizi hasadında makak maymunları işçi olarak yoğun olarak kullanılmaktadır.

Makak maymunları bu iş için özellikle evcilleştirilip küçük yaşlardan itibaren kafeslerde büyütülmektedir. Eğitimleri ‘maymun okullarında’ (Şekil 1) tamamlanan maymunlar hasatta kullanılmaktadır. Çoğunlukla sahibinin ipine bağlı veya zincirlenmiş şekilde çalıştırılan bu maymunların yoğun stres altında çalıştırıldığı son yıllarda gündem olmuştur.

Şekil 1: Genç bir makak maymunun direkte eğitimi (Bertrand, 1967’den alınmıştır).

Makak maymunlarının yüksek ağaçlardaki doğal başarısının geliştirilip (işçilik eğitimi) evcilleştirilmesi ve Hindistan cevizi hasadında kullanılmaları bilim insanlarının da dikkatini çekmiştir. Bölgede Hindistan cevizi hasadında işçi olarak kullanılan makak maymunları üzerinde çalışma yürüten bilim insanları söz konusu maymunların ‘mutlu’ olmadıklarını ve sağlıksız koşullarda çalıştırıldığını ortaya koymuşlardır.

Hayvan haklarını korumayı misyon edinen bazı örgütler* işçi maymunların haklarını duyurup protesto etmelerine rağmen bölgede uygulamaya hâlen devam edildiği bilinmektedir.

Market raflarında işlenmiş ya da işlenmemiş şekillerde hazır bulunan Hindistan cevizlerinin hangi hayvanların haklarının çiğnenerek geldiğini bilemeden satın almaktayız. Hasatta makineleri tercih eden satıcıları tercih etmemiz ve işçi makak maymunlarının haklarını korumamız insan türü olarak görevimizdir.

Kaynaklar:

Bertrand, M. 1967. Training without Reward: Traditional Training of Pig-Tailed Macaques as Coconut Harvesters. Science, 155(3761), 484–486.

Padua, M.A.K.A. 2015. Small farmer access to premium prices for copra in the Philippines: a case study of the coconut oil chain in Camarines Sur province. PhD dissertation, Lincoln University.

Ruslin, F., Azmi, M. A., Matsuda, I., Amir, R., Md-Zain, B. M. 2017. Monkey school: Training phases for coconut-picking macaques (Macaca nemestrina). Malayan Nat J, 69, 301-306.

Schowe, D., Svensson, M. S., Siriwat, P., José-Domínguez, J. M., Fourage, A., Malaivijitnond, S., Nijman, V. 2021. Assessing the welfare of coconut-harvesting macaques in Thailand. Applied Animal Behaviour Science, 242, 105415.

Yıldız, B., Altoklu, E. 2010. Bitki Sistematiği- İlkin Karasal Bitkilerden Bir Çeneklilere. Palme Yayıncılık, Ankara.

* PETA’nın (Hayvanlara Etik Davranma Topluluğu’nun) yazı ve videoları için: https://investigations.peta.org/thai-coconut-milk-cruelty/.