Kocakarı İlacı Mı Alternatif Tıp Mı?

İnsanlık tarihi boyunca her dönemde insan türü ile bitkiler arasında azımsanmayacak büyük bir bağ var olmuştur. Bu bağı insanoğlu bitkileri gıdada, ticarette ve özellikle sağlıkta (tıbbi olarak) kullanarak oluşturmuştur. Öyle ki bitkiler zamanla sağlık terimlerimize kadar dâhil olmuştur. Fakat dilimizde bitkilerle alakalı yanlış kullanıma sahip bazı sağlık terimleri mevcuttur. Bu terimlerden ikisi hiç şüphesiz ‘kocakarı ilacı’ ve ‘alternatif tıp’ terimleridir.

Bu terimlerin etimolojik ve biyolojik kökenlerine bakıldığında durumun gerçekliği ancak anlaşılabilmektedir. Örneğin; ‘kocakarı ilacı’ teriminin etimolojik kökeni* bu terimin Ege’de eski bir yerleşim yerinin (Karia) adından geldiği (Koca Karia ilacı) ve günümüzdeki kullanımının aksine daha olumlu manalar içerdiği anlaşılmaktadır.

Daha güncel terim olmasına rağmen bir diğer yanlış kullanıma sahip terim ise ‘alternatif tıp’tır. Alternatif tıp terimi, bitkilerin Tıp’ın alternatifi olduğu yanılsamasına sebebiyet verir. Oysa bitkiler Tıp’ın alternatifi olmasının aksine ancak ‘tamamlayıcısı’ ve ham maddesi olabilmektedir. Dolayısıyla ‘alternatif tıp’ terimi yerini ‘tamamlayıcı tıp’a bırakmalıdır. Nitekim Tıp biliminde mevcut tedavi yöntemlerinin çoğu modern olduğundan ‘Modern Tıp’ başlığı altında değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra alternatif tıp ya da daha doğru terimiyle ‘tamamlayıcı tıp’ ‘Geleneksel Tıp’ başlığı altında değerlendirilmektedir.

Geleneksel Tıp içerisinde de ‘Tamamlayıcı Tıp’ uygulamaları ile ‘Kocakarı İlacı’ birbirinin yerine kullanılmaktadır. Öyle ki bu uygulamaların içeriklerine bakıldığında aslen benzer uygulamalar olduğu görülmektedir. Örneğin; Koca Karia ilacı hikayesindeki* tedavi yöntemi hâlen halk arasında uygulanan bir ‘Tamamlayıcı Tıp’ uygulamasıdır.

Günümüzde ‘Modern Tıp’ tedavilerinde kullanılan ilaçların yüzde 95’i bitkisel kökenlidir. Bu ilaçlar ya direkt olarak bitki etken maddeleri ya da bu bitki etken maddelerinin taklitleri -yani sentetikleri- yapılarak elde edilen ilaçlardır. Geriye kalan -yüzde 5- ilaçların ise tamamen kimyasal madde içerikli ilaçlar olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla ‘Modern Tıp’ dahi bir bağlamda ‘Tamamlayıcı Tıp’ta direkt olarak kullanılan bitkilere bağımlıdır.

Bununla beraber ‘Modern Tıp’ta henüz çözümlenmeyen sağlık problemlerine insanoğlu hâlen geleneksel çözüm yolu olarak ‘Tamamlayıcı Tıp’a başvurmaktadır. Ayrıca ‘Modern Tıp’ta kullanılan ilaçların yan etkilerinin savuşturulmasında da bitkilere -dolayısıyla ‘Tamamlayıcı Tıp’a- başvurulmaktadır. Örneğin; antibiyotik kullanımında (anti; ‘karşı’, biyo; ‘canlı’ anlamlarına gelmekle birlikte bu ilaçlar -antibiyotikler- zararlı mikroorganizmaları savuşturmanın yanı sıra yararlı mikroorganizmaları da savuşturduğu için bağışıklık sistemindeki bu gediğin kapanması adına) mineral ve vitamince zengin bitkiler (meyveler) tüketiminin önerilmesinin sebebi budur.

‘Alternatif Tıp’ ya da doğru kullanımıyla ‘Tamamlayıcı Tıp’ta analjezik -yani ağrı kesici- olarak birçok bitkinin kullanıldığı bilinmektedir. Bu bitkilerden bilinen en eski kullanıma sahip bitki; hiç kuşkusuz söğüt ağacıdır. Söğüt ağacı eski çağlarda insanların söğüt kabuklarının ağrıları dindirmesi keşfinden beri geleneksel tedavi uygulamalarında kullanılagelmektedir. ‘Koca Karia’ akımından etkilenip ünlenen Yunan hekim Hipokrat; söğüt ağacının kabuğundaki acı bir maddeden (bu maddenin salisilik asit olduğu anlaşılmıştır) bahsederek bu maddenin ağrıları dindirdiğini ve ateşi düşürdüğünü belirtmiştir. Eski Ortadoğu’da ve Amerika yerlileri de -bununla beraber birçok farklı kültür de- söğüt kabuğunu ilaç olarak kullanmıştır.

Söğüt ağacı salisilik asitçe zengin bir bitkidir. Salisilik asit günümüzde geniş kullanıma sahip bir ilaç olan aspirinin (asetilsalisilik asit) öncüsü olarak -ağrı kesici kullanımıyla- bilinmektedir. Sadece ağrı kesici olarak değil aynı zamanda salisilik asit akneler için kullanılan birçok yüz yıkama solüsyonunun da ana maddesidir.

Burada ‘Modern Tıp’ ile ‘Tamamlayıcı Tıp’ın ayrıldığı noktalardan biri mevcuttur. Yukarıda da bahsettiğimiz yan etki mevzusu bazı etken maddelerde ve/veya ilaçlarda daha ağır basan bir husus hâline gelmektedir. Örneğin; söğüt ağacı kabukları ile hazırlanan bir bitkisel tedavi uygulaması (çay kürü) ağrı kesici etki gösterirken genellikle midede bir sorun teşkil etmemektedir. Lakin; bu ağacın (söğüt) etken maddesinden (salisilik asit) saflaştırılarak elde edilen aspirin ilacı mide ve kan pıhtılaşma problemlerini meydana getirebilir. Çünkü aspirin söz konusu etken madde bakımından saflaştırılmış olup doğal terkipten (yani bitkideki organik ve inorganik diğer bileşiklerden) yoksundur. Bu da aspirin ilacının yan etkisini hızlandırmaktadır.

Burada belirtmekte fayda gördüğümüz bir diğer husus ise bitkisel tedavi uygulamaları yan etkisiz değildir, aksine yan etkileri ‘Modern Tıp’ta kullanılan ilaçlar kadar keşfedilebilmiş de değildir. Fakat söğüt ağacı örneğinden de görüldüğü üzere ‘etkisi bilinen’ doğal terkibin çoğunlukla saflaştırılmış ve sentetikleştirilmiş ilaçlardan daha olumlu sonuçlar doğurduğu görülmektedir.

Kaynaklar:

*Anonim, 2019. İstanbulburda: https://www.istanbulburda.com/tarihi-hikayeler/kocakari-ilaci-nereden-geliyor-h12127.html, Erişim tarihi; 03.11.2020.

Brunner, H., Tanker, N. 1978. Eczacılık, Botanik ve Tıp Öğreniminde Yardımcı Meslekî Latince. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, Sayı; 47, 2. Baskı, Ankara.

Canan, S. 2016. Unutulacak Şeyler. Nefes Yayıncılık-Tuti Kitap, 1. Baskı, İstanbul.

Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).

Şentürk, M. 2020. Çok Yönlü Bilim İnsanları. Labmedya Dergisi, Sayı:61, pp:54-55. (Bilimya; Erişim: https://bilimya.com/zehir-ayni-zamanda-sifa-midir.html).