Küçük Mucize: Böcekler | Bilimya

Böcekler terim olarak 6 bacaklı, çoğu kanatlı ve gövdeleri baş, göğüs, karın olarak eklemlerden oluşan hayvanlar sınıfının genel adıdır.
Latince adıyla ‘Insecta’ taksonomide ‘Arthropoda’ şubesine ait bir sınıftır. Genel özellikleri ile Arthropoda:

-Bilateral simetri gösterir.
-Tagmata adı verilen segmentlerden oluşur.
-Genel hatlarıyla vücut yapıları baş, göğüs ve karındır.
-Erginlerde sölom küçülmüştür fakat sölomludurlar.
-Kutikülden oluşmuş dış iskelet epidermis tarafından salgılanır ve lipit, kitin CaCO3 içeriklidir.
-Sindirim sistemi tamdır.
-Kas sistemleri karmaşıktır.
-Duyu organları iyi gelişmiştir.
-Genellikle ayrı eşeylidirler.
-Deniz, tatlı su, karasal habitatlarda yaşarlar çoğu uçma yeteneğine sahiptir.
-Serbest ya da parazit olarak yaşayabilir.

Arthropoda omurgasızların en büyük şubesi ve Insecta da Arthropoda’nın tür sayısı ve takson bakımından en büyük sınıfıdır. Bu kadar büyük olmasının en temel altı nedenini şu şekilde maddelendirebiliriz:

-Çok amaçlı dış iskelet deri değiştirmeye sağlayarak büyüme engelini ortadan kaldırır ve daha uzun bir yaşam sunar böylece bir hayattaki üreme oldukça artar.
-Segmentasyon ve üyeler daha etkili hareket yeteneği sağlar.
-Sahip oldukları trakeler sayesinde hava doğrudan hücrelere taşınarak yüksek metabolik hız elde eder.
-Oldukça gelişmiş duyu organları çevredeki olaylardan haberdar eder ve tepki oluşturması da bir o kadar hızlı olur.
-Karmaşık davranış örüntüleri ve doğuştan gelen içgüdüleri neyi nasıl yapmaları gerektiğini kontrol eder.
-Başkalaşım geçirmeleri farklı hayat safhalarında farklı besin kaynaklarını kullanmalarına olanak tanır. Bu durum besin rekabetini azaltarak bireyler ve türler arası hayatta kalma savaşını önler ve çoğalmalarına olanak tanır.

Böceklerin temel anatomisi baş, göğüs, karın olarak üçe ayrılır. Vücudun dışını kitinsel levhalar ve bunlar arasındaki deri korur, su kaybını önler.

BAŞ

-Nokta ve bileşik gözler (görme).
-Antenler (koku).
-Ağız (çiğneyici, emici, yalayıcı-emici, sokucu-emici).

Şekil 1: Böcek makro görünüm.

GÖĞÜS (TORAKS)

-3 bölüme ayrılır : Protoraks, Mezotoraks, Metatoraks.
-Protoraks ve mezotorakstan genellikle bir çift kanat çıkar bu durumda ‘Pyterigota’ yani kanatlı çıkmıyor ise ‘Apyterigota’ yani kanatsız böcek olarak adlandırılır.
-Bacak her toraks bölgesinden karşılıklı iki tane çıkar ve kazıcı, yakalayıcı, temizleyici, çengelli ya da tutucu olabilir.



Şekil 2: Böcek toraks görünüm (Woodbury’den alınmıştır).

KARIN (ABDOMEN)

-Genellikle 10 halkadan meydana gelir.
-Karın, genellikle en büyük kısmı oluşturur.
-Genellikle 8.ve 9. segmentte eşey organları vardır.
-Serkus adı verilen uzantılar bazen anten bazen kıskaç gibi olur.
-Bazı böcek larvalarında karında bacak bulunabilir.

Şekil 3: Böcek abdomen görünüm [Poirier (n.d.)’den alınmıştır].

Böcekler mekaniksel (hava akımı gelişini hissetme, dermal dokunma, cisme dokunma), nem ve sıcaklık farkındalığı (böcekler genellikle 26 derecede gelişir ve 46 derece ve -42 derecede ölürler), ses çıkarma (cinsel çağrı, koruma, birbirlerini tanıma), işitme (işitme kılları ile, Johnston organı ile, timpanal organ ile), kimyasal (tat ve koku organlarıdır, bunlar; ağız ve antendir), ışık (özel ışık organı ile, ışık meydana getiren bakteri ile, ışık yayıcı besinler ile, lusiferaz enzimi ile), salgı (iç ve dış salgı bezleri ile) gibi gelişmiş duyu organlarına sahiptir.

Böceklerin üremesi ayrı eşeylidir ve çiftleşme esastır. Nadiren iki eşeyli bireyler bulunur. Yumurta ile üreme gerçekleştirilir. Farklı yumurtlama biçimleri vardır bunlar:

-Oviparlık: Yumurta gelişiminin başlaması yumurtanın bırakılmasını gerektirir.
-Viviparlık: Yumurta gelişiminin başlaması anne içerisinde meydana gelir.
-Ovoviviparlık: Yumurta kabuklu, vitelluslu yumurtalar dişinin üreme kanalı içinde tutulur. Tam gelişmiş yumurtalar bırakıldıktan hemen sonra ya da bırakılmadan hemen önce açılır. İkinci durumda böcek doğuruyormuş gibi görünebilir.
-Yalancı plasentalı viviparlık: Vitellus bakımından eksiktir. Yumurta dişi genital kanalında meydana gelir.plasenta benzeri bir yapı ile besin maddeleri iletilir. Larvalar yumurtadan çıktıktan sonra dişi genital kanalından çıkar yine bu durum doğuruyormuş gibi bir görüntü oluşturur.
-Hemosöl viviparlık: Dişinin hemolenfi içinde serbest gelişen ve besin maddelerini ozmos yolu ile alan embriyoların oluşum şeklidir.
-Adenotrofik viviparlık: Yumurtadan az gelişmiş larva çıkar ve anne uterusundaki süt bezleri ile ağızdan beslenir. Gelişimini tamamlamış larva bırakılır ve hemen pupa olur.
Karınca, arı ve termit gibi gruplarda seksüel olarak gelişmemiş bireyler vardır.

Bir böceğin ömrü yani yaşama süresi ergin olduğundan itibaren ölene kadar olan zaman kabul edilir.

Tür, takson ve özellikle birey sayısı olarak bu kadar zengin olan böceklerin yararları da oldukça fazladır:

-Boyar madde olarak kullanılırlar (koşnil).
-Çürümüş odun-yaprak bozulmasına bağlı besin döngüsüne, mantarların yayılışını, gübre ve leşlerin ortadan kaldırılmasını, toprağın dönüşümünü, tozlaşma ve tohum yayılışını sağlar.
-Tohumla beslenme dahil fitofag beslenme yolu ile bir komünite yapısı ve kompozisyon korunması sağlar.
-Pek çok kuş, memeli, sürüngen ve balık türü içeren insevektör omurgalılar için besin kaynağıdırlar.
-Komünite yapısı korunması bakımından hayvanların hastalık taşıyıcı vektörü, daha küçük organizmaların parazit ya da avcısıdırlar.

Böceklerin korunması için minimal yapabileceğimiz şeyler şunlardır:

-Kaynakların devamlığını sağlamak.
-Kaynakların dışındaki alanları korumak.
-Alanın kalite heterojenitesini korumak.
-Mikrohabitatlar ve çevre habitatlar arasındaki farklılıkları azaltmak.
-Bozum da dahil olmak üzere doğal koşulların devamlılığını sağlamak.

KAYNAKÇA:
-Gullan, P. J. ve Cranstons, P. S. (2012). Böceklerde Üreme, Vücut Anatomisi . A. Gök (Ed.), Böcekler: Entomolojinin Ana Hatları İçinde (s.). Nobel Akademi̇k Yayıncılık.
-C. P. H., L. S., S. L. K., A. L., D. J. E. ve Anson, H. (2016). Arthropoda, Insecta. P. D. E. Gündüz (Ed.), Zooloji: Entegre Prensipler İçinde (s.). Palme Yayınevi̇.
-Pecheni̇k, J. A. ve Mcgraw-Hi̇ll (2013). Arthropoda, Insecta. M. Sözen, İ. Kandemi̇̇r, A. Hasbenli̇ ve F. Matur (Ed.), Omurgasızlar Bi̇yoloji̇si̇ içinde (s.). Nobel Akademi̇k Yayıncılık.
-Poirier, L. (n.d.). UNBC BIOL 322, Entomology. Erişim: https://pressbooks.bccampus.ca/unbcbiol322/chapter/insect-anatomy-the-abdomen/, Erişim tarihi: 24.01.2025.
– Woodbury, N. (2021). Insect Biology Laboratory. Erişim: https://www.sfu.ca/biology/courses/bisc317/contacts.html, Erişim tarihi: 24.01.2025.