Tuvalet Bitkisi 2 | Bilimya

Bitkiler alemi diğer tüm canlı grupları ile bağıntıları olan zengin bir gruptur. Bu bağıntılar bitki-mikroorganizma, bitki-mantar, bitki-hayvan ve bitki-insan bağıntıları şeklinde olabilmektedir. Hatta bitki-bitki bağıntıları da mevcuttur ekosistemde.

Bitki-hayvan bağıntılarında sayısız olay ve durumla karşılaşıldığı bilinmektedir. Yeni sayılabilecek bazı bitki-hayvan bağıntıları da keşfedilmeye devam etmektedir. Bunlardan biri Nepenthes çiçekleri ile fare ve yarasa bağıntısıdır. Bu bitkinin söz konusu hayvanlar tarafından tuvalet amaçlı (klozet gibi) kullanıldığı görülmüştür.

Bitki-insan bağıntılarında da yukarıdaki durumu görebildiğimizi söyleyebiliriz. Evet, insanlar da bazı bitkileri tuvalet için kullanmaktadır. Burada hayvanlardakinden farklı bir tuvalet bitkisi görülmektedir: Plectranthus barbatus.

Plectranthus barbatus (bu tür Türkiye’de doğal olarak yetişmemekte fakat yakın akraba tür olan Plectranthus scutellarioides isimli tür iç mekân bitkisi olarak evlerimizde, ofislerimizde yetiştirilmektedir) ballıbabagiller (Lamiaceae) ailesinden olup İngilizce ismi African Toilet Paper (Afrika Tuvalet Kâğıdı) olarak kayda geçmiştir. Bitkinin yapraklarının yumuşak dokusu ve ailesindeki diğer tüm bitkiler gibi kokulu olması ilk olarak Afrikalıların dikkatini çekmiştir. Bitkinin yapraklarının tuvalet kâğıdı gibi kullanıldığı (hem temizlik -fiziksel temizlik ve dezenfekte edici- hem de koku giderici olarak) bilinmektedir. Ayrıca bitkinin etnobotaniksel farklı kullanımları da literatürde mevcuttur.

Bölge insanı ve uzmanlar tarafından Afrika Tuvalet Kâğıdı bitkisinin günümüz (habitatların kaybı, türlerin yok oluşu veya nesillerinin tehlike altına girmesi ve küresel iklim değişikliği gibi) sorunlarına çözüm olabileceği konusunda öneriler verilmektedir. Sentetik ürünlerin yerine doğal ürünlerin kullanımına yönelimin artmaya başladığı günümüzde Plectranthus barbatus’un doğal bir alternatif ürün olabileceği önerilmektedir.

Sayısız ağacın kesilip ormanların ve tüm canlı gruplarının birlikte yaşadığı habitatları yok etmekten vazgeçilip Plectranthus barbatus gibi bitkilerin tarımı ile ya da farklı kullanım alanları ile değerlendirilmesi ve bitkinin olası yan etkilerini (egzamaya sebep olabileceği de bulunmuş) minimize etmek için biyoteknolojik çalışmalarla kullanımının sağlanması gerektiğini; böylece ekolojik kararların alınıp uygulanması gerektiğini düşünmekteyiz.

Kaynaklar

Affouard, A., Joly, A., Lombardo, J., Champ, J., Goeau, H., Chouet, M., Gresse, H., Bonnet, P. (2023). Pl@ntNet observations. Version 1.8. Pl@ntNet. Occurrence dataset https://doi.org/10.15468/gtebaa accessed via GBIF.org on 2024-05-29. https://www.gbif.org/occurrence/3949061573.

Alasbahi, R., Melzig, M. (2010). Plectranthus barbatus: A Review of Phytochemistry, Ethnobotanical Uses and Pharmacology – Part 1. Planta Medica, 76(07), 653–661.

Alasbahi, R., Melzig, M. (2010). Plectranthus barbatus: A Review of Phytochemistry, Ethnobotanical Uses and Pharmacology – Part 2. Planta Medica, 76(08), 753–765.

Dooms-Goossens, A., Borghus, A., Degreef, H., Geuns, J. M. C. (1987). Airborne contact dermatitis to coleus. Contact Dermatitis, 17(2), 109–110.

Mwitari, P. G., Ayeka, P. A., Ondicho, J., Matu, E. N., Bii, C. C. (2013). Antimicrobial Activity and Probable Mechanisms of Action of Medicinal Plants of Kenya: Withania somnifera, Warbugia ugandensis, Prunus africana and Plectranthus barbatus. PLoS ONE, 8(6), e65619.

Şentürk, M. (2024). Tuvalet Bitkisi. Labmedya, Sayı: 83, pp. 48. (Bilimya; Erişim: https://www.bilimya.com/tuvalet-bitkisi.html).

Video kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=LaENX4CLC0Y&ab_channel=RobinGreenfield.