Üzüm Üzüme Baka Baka Nasıl Kararır? | Bilimya

Üzümün kararma özelliği ele alınarak daha çok olumsuz manada kullanılan bu atasözü, hem üzüm meyvesinin olgunlaşma hikâyesini özetler hem de tüm meyvelerin nasıl olgunlaştığı hakkında ipucu verir.

Bilindiği üzere her bitki uygun ortam ve koşullarda çimlenir, büyür, gelişir ve çiçek verir. Sonra bu çiçekler meyveye dönüşür. Henüz dönüşen bu meyveler ham (olgunlaşmamış) olur, daha sonra olgunlaşmaya yüz tutar. Bitkiler ve meyvesi yenen diğer bitkiler de kısaca bu aşamalardan geçer.

Fakat olgunlaşmanın nasıl gerçekleştiği ve zamansal uyumu hep merak konusu olmuştur. Eski çağlardan beri bitkilerle iç içe yaşayan insanoğlu zamanla bitkilerin meyvelerinin olgunlaşma mantığını kavramıştır. Meyvelerin birbirlerinin ‘kokularını’ alarak olgunlaştığı sonucuna varmıştır.

Buradan hareketle üzüm meyvelerinin birbirlerine baka baka değil de; birbirlerini koklaya koklaya karardıkları (olgunlaştıkları ya da yaşlandıkları) bilgisi çıkarılabilir.

Eski insanlar, olgunlaşmamış -ham- meyvelerin arasına olgunlaşmış meyveler koyduklarında aynı alanda yer alan tüm ham meyvelerin olgunlaştığını görmüşlerdir.  Hatta bunu kullanarak ticaret yapmışlardır. Eski Mısırlılar’ın ham incirleri olgunlaştırmak için aralarına birkaç tane yarılmış -olgunlaşmış- incir koydukları, eski Çin’de ise armutları olgunlaştırmak için armut dolu ardiyenin içinde tütsü yakıldığı bilinmektedir.

Günümüz bilimsel çalışmaları olgunlaşmış meyvelerin ‘etilen’ salgıladığını ve bu sayede olgunlaşmamış meyveleri etkilediğini göstermektedir. Eski Çinlilerin kullandıkları tütsüde de etilen olduğu anlaşılmıştır.

Richard Gane (1930’larda) olgunlaşmakta olan meyvelerin çevresindeki havayı incelemiş ve bu havanın içinde etilen olduğunu kanıtlamıştır. Cornell Üniversitesi’ndeki Boyce Thompson Enstitüsü’nde çalışan bir grup araştırmacı, etilenin meyvelerin olgunlaşmasını sağlayan ‘evrensel bitki hormonu’ olduğu görüşünü ortaya atmıştır.

Eski insanların yaptığı olgunlaştırma tekniklerinin tamamının etilenin kolayca yayılmasını sağlamak olduğu sonradan anlaşılabilmiştir. Yani bitkiler de -biz insanlarda olduğu gibi- bazı kokuları alınca ‘ağızları sulanır’ ve etileni algıladıklarında yumuşarlar, bu sayede meyvelerini olgunlaştırırlar. Örneğin; sert bir armudu olgun bir muzla aynı pakete koyduğunuzda, muz etilen yayar, armut bunun ‘kokusunu’ alır ve çabucak olgunlaşır. Bu yolla, iki meyve fiziksel durumlarının bilgisini birbirlerine aktarır.

Bitkilerden (meyvelerin olgunlaşması için) salınan etilen gazı bazı hayvanlar tarafından da hissedilir ve bu durum hayvanlara adeta açıkça fark edilen bir pazar alanı meydana getirir. Bu, bitkilerin zararına görünse de öyle olmadığı aşikârdır. Çünkü etilen ile ‘büyülenen’ bu hayvanlar meyvelerle beslendikten sonra meyvelerdeki çekirdekleri (tohumları) fark etmeden yayarlar. Bu da bitkinin tohumlarının yayılması için bir avantajdır.

Nitekim bitkilerin ve meyvelerinin, tozlaştırıcısı ya da tohumlarının dağıtıcısı olan hayvanların dikkatini çekerek evrildiği düşünülmektedir. Bu açıdan etilen hormonu daha anlamlı görünmektedir.

Etilen hormonunun bitkilerde yaşlanmayı ve meyve olgunlaşmasını teşvik etmesinin yanı sıra, bitkide yaralanan kısımlarından da üretildiği ve bu hormonun hayvanlarda ‘anestetik etki’ oluşturduğu bulunmuştur.

Bitkilerdeki olgunlaşma hormonunun (etilen) hayvanlarda anestetik etki oluşturması da oldukça düşündürücüdür.

Bu yazı Muhyettin Şentürk’e aittir ve ilk olarak 5 Ağustos 2019 tarihinde www.bilimoloji.com sitesinde yayımlanmıştır.

Kaynaklar:

Bakshi, A., Shemansky, J. M., Chang, C., Binder, B. M. 2015. History of Research on the Plant Hormone Ethylene. J Plant Growth Regul (2015) 34:809–827.

Barry, C. S., Giovannoni, J. J. 2007. Ethylene and Fruit Ripening. J Plant Growth Regul (2007) 26:143–159.

Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).

Kaynak, L., İmamgiller, B., 1997. Bitki Büyüme Düzenleyicilerinin Fizyolojik Olaylardaki Rolleri. Akd. Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 10, 289-299.

Selvi, E. 2016. Bitki Farkındalığı Ve İletişimi. ResearchGate. Aralık. DOI: 10.13140/RG.2.2.32509.56808.